20 stycznia, tuż przed 160. rocznicą wybuchu powstania styczniowego, w gmachu Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina odbyła się wyjątkowo interesująca konferencja dotycząca tego ważnego dla naszego narodu wydarzenia.
Konferencję współorganizowali: Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie oraz Pracownia Historii Dramatu 1864-1939.
Po powitaniu zgromadzonych prelegentów i słuchaczy przez dr. Artura Szklenera – dyrektora NIFC, dr. Seweryna Kuterę – kustosza Muzeum oraz dr. hab. Karola Samsela – kierownika Pracowni, rozpoczęła się część pierwsza poświęcona historii i kulturze.
- Dr hab. Tomasz Pudłocki (UJ) oraz dr hab. Jolanta Załęczny (AFiB) bardzo dokładnie pokazali, jak kształtowała się pamięć o powstaniu – w Galicji i w II Rzeczypospolitej. Co ważne, ich drobiazgowe i interesujące rozpoznania są istotne nie tylko dla omawianych przez nich obszarów czy okresów. Prowadzą one bowiem do ciekawych konstatacjo na temat tego, co dzieje się teraz z pamięcią na przykład o powstaniu warszawskim czy „Solidarności” i jak współgra to z budowaniem mitu powstania styczniowego od 1864 do 1939 r. Oboje prelegenci pokazywali mechanizmy stojące za takim, a nie innym rozumieniem powstania styczniowego i jego roli w życiu narodowym i społecznym. Ich referaty dają również wiele do myślenia jeśli chodzi o wpływ powstania styczniowego, ale również jego mitu na nasze myślenie i podejście do ważnych spraw narodowych dzisiaj.
Dr hab. Tomasz Pudłocki, Między rzeczywistością a kreowaniem pamięci o roku 1863. Powstańcy styczniowi w życiu prowincjonalnych miast Galicji do 1914 r.
Dr hab. Jolanta Załęczny, prof. AFiB (AFiB), „(…) krwią swoją uczynili sprawę Polski nieśmiertelną…” (K. Sosnkowski). Pamięć o powstaniu i jego uczestnikach w II Rzeczypospolitej
W części drugiej uwaga prelegentów została skierowana na zagadnienia literackie.
- Prof. dr hab. Wiesław Rzońca (UW) zelektryzował wszystkich słuchających wskazując, jak kształtował się poetycki mit powstania w Fortepianie Szopena Norwida i dzieląc się najnowszymi ustaleniami historycznymi w tej sprawie. Przesłanie tego wiersza nadal wpływa na to, w jaki sposób mówi się o powstaniu styczniowym, choć tak naprawdę jest to przede wszystkim poetycka wizja autora, która jednak wciąż rozpala narodową wyobraźnię.
- Dr hab. Karol Samsel (UW) wykazał, że milczenie na temat powstania styczniowego w twórczości Josepha Conrada może być bardzo wymowne i wbrew pozorom daje odbiorcom jakieś informacje na temat tego, co myślał o nim autor i jakie doświadczenia się z tym wydarzeniem łączą. Zastanawianie się, czego nie napisał Conrad i dlaczego daje również ciekawą perspektywę w kontekście recepcji powstania.
- Mgr Magdalena Romanowska (UW) dokonała uważnej analizy tego w jaki sposób, a przede wszystkim w jakim celu w utworach Elizy Orzeszkowej i Stefana Żeromskiego dotyczących powstania pojawiły się przedstawienia martwych ciał. Brutalność, naturalistyczne doświadczenie śmierci jako niekoniecznie czegoś wzniosłego to tematy, które w kontekście powstania styczniowego są często poruszane i również mają wpływ na to, jak rozumiemy je dzisiaj.
- Mgr Julia Wroniewicz (UW) skupiła się na przedstawieniu specyficznych opowieści Elizy Orzeszkowej na temat kobiet towarzyszących powstaniu lub biorących w niej udział. Jest to jedna z dróg przywracania pamięci o tym, że w tym zrywie narodowym kobiety miały swój ogromny udział – w walkach i na ich zapleczu.
- Prof. dr hab. Maria Olszewska (UW) pokazała, w jaki sposób Stanisław Długosz, poeta, który zaciągnął się do Legionów i zginął na początku I wojny światowej, widział swoją powinność i powinność narodową w kontekście powstania styczniowego. Po raz kolejny ukazana została żywotność mitu powstania, które ma o wiele większy wpływ na literaturę i świadomość narodową niż nam się współcześnie wydaje.
- Na koniec dr Michał Ceglarek (NIFC-MFC) pokazał, że żywotność tematu powstania styczniowego nie skończyła się po 1939 r., a czas na jego kolejną odsłonę nadszedł po 1956 r. Powieści dotyczące powstania, a które wówczas powstały, opisywały to wydarzenie już z zupełnie innej perspektywy, a ich autorzy próbowali się z mitem powstania. Te próby do dziś dnia wywołują wiele kontrowersji, co pokazuje, jak temat powstania styczniowego jest nadal obecny w narodowym dyskursie.
Prof. dr hab. Wiesław Rzońca (UW), Poetycki mit powstania styczniowego w „Fortepianie Szopena” Cypriana Norwida
Dr hab. Karol Samsel (UW), Powstanie styczniowe w twórczości Josepha Conrada
Mgr Magdalena Romanowska (UW), Przedstawienia martwych ciał w „Oficerze” Elizy Orzeszkowej i „Rozdzióbią nas kruki, wrony” Stefana Żeromskiego
Mgr Julia Wroniewicz (UW), Dziwne historie – Elizy Orzeszkowej opowieści o kobietach i powstaniu styczniowym
Prof. dr hab. Maria Jolanta Olszewska (UW), Stanisława Długosza poetycka lektura powstania styczniowego
Dr Michał Ceglarek (NIFC–MFC), Powieść o powstaniu styczniowym po 1956 roku
Swoje komunikaty przedstawili również studenci polonistyki UW: pani Justyna Jaworska i pan Daniel Sztyk.
Wszystkie poruszone tematy stały się okazją do żywej dyskusji, pokazując, że 160 lat po wybuchu powstania styczniowego nadal mamy o czym rozmawiać, nad czym się zastanawiać czy o co spierać. Nie tylko w naukowych dyskusjach, ale również w codziennym doświadczeniu społecznym i narodowym.
- Po części naukowej uczestnicy wysłuchali fragmentów dramatu Jerzego Żuławskiego Dyktator, czytanego na żywo przez studentów polonistyki UW, skupionych wokół Pracowni Historii Dramatu jako „Młodzi w Pracowni”. Dramat ten, po tylu ciekawych rozpoznaniach naukowych, wybrzmiał w nowy, również prowokujący do dyskusji sposób.
Na zakończenie prelegenci i goście wysłuchali znakomitego recitalu fortepianowego w wykonaniu Mischy Kozłowskiego, pianisty solisty i kameralisty, wykładowcy UMFC.
W programie recitalu znalazły się utwory Paderewskiego, Wieniawskiego i Zarębskiego.
