Za nami kolejna sesja naukowa zorganizowana przez Pracownię Historii Dramatu! W dniach 3-4 kwietnia 2017 r. miała miejsce ogólnopolska konferencja naukowa Dramaty zapomniane-niedoczytane-pominięte. (Re)interpretacje. Dwa intensywne dni obrad obfitowały w moc naukowych wrażeń.
Dlaczego dramaty zapomniane? Impulsem do stworzenia formuły konferencji była chęć kontynuowania badań nad dziełami niedoczytanymi i nieprzeczytanymi prowadzonych niegdyś przez prof. Marię Jolantę Olszewską oraz prof. Krystynę Rutę-Rutkowską. Ich owocem jest dwutomowy zbiór studiów Zapomniany dramat wydany w 2010 r. W badaniach nad światową dramaturgią wciąż pozostaje jednak mnóstwo białych kart do zapisania i czystych pól do eksploracji. Postanowiliśmy przynajmniej częściowo przyczynić się do ich wypełnienia – stąd pomysł na konferencję o dramatach zapomnianych.
Bogaty program konferencji zapowiadał się obiecująco. Dwa dni wypełnione od rana do wieczora, trzy lokalizacje, ponad pięćdziesięciu referentów z całej Polski. Obrady toczyły się równolegle w Pałacu Kazimierzowskim, na Wydziale Polonistyki UW oraz w Auditorium Maximum. Rozmawialiśmy o dramatach polskich i obcych, twórczości literackiej i recepcji teatralnej, w szerokim zakresie chronologicznym – od romantyzmu poczynając, a kończąc na latach 90. XX w. Pierwszego dnia po inauguracyjnej sesji plenarnej (z udziałem wybitnych polskich badaczy dramatu) poruszaliśmy się w kręgu zapomnianych dramatów XIX-wiecznych oraz Młodej Polski i modernizmu. Drugi dzień obrad rozpoczęliśmy od dramaturgii 20-lecia międzywojennego, po południu płynnie przeszliśmy do uwikłanego w politykę dramatu PRL-owskiego, zakończyliśmy natomiast na sztukach współczesnych.
W pełnym napięcia oczekiwaniu na inaugurację konferencji…
Konferencję otworzył prodziekan Wydziału Polonistyki UW prof. dr hab. Wojciech Dudzik. Następnie kierownik Pracowni, prof. Maria Olszewska, powitała gości. Była to zarazem idealna okazja do pochwalenia się sfinalizowaniem prac nad publikacją o dramacie historycznym oraz zareklamowania pierwszego numeru półrocznika „Witkacy!” wydanego niedawno przez zaprzyjaźniony Instytut Witkacego.
Inauguracyjną sesję plenarną moderowała prof. Jadwiga Zacharska. Nobliwa rola referenta primus inter pares przypadła prof. Gabrieli Matuszek, która przybliżyła zebranym dzieje i problematykę epilogu dramatycznego Henrika Ibsena Gdy wstaniemy z martwych. Następnie prof. Dobrochna Ratajczakowa (UAM) zrekonstruowała podwójną, afirmującą i krytyczną zarazem, grę w Pirandella (i z Pirandellem) podjętą przez Mariusza Maszyńskiego w sztuce Tak – a nie inaczej. Prof. Włodzimierz Szturc (UJ) przybliżył losy fantazji dramatycznej Zawisza Czarny Kazimierza Przerwy-Tetmajera, zahaczając o Wesele Wyspiańskiego (próby do przedstawień dwóch sztuk toczyły się równolegle), a prof. Tadeusz Linkner (UG) opowiadał o Walgierzu Wdałym, jedynym dramacie Jerzego Remera. Część inauguracyjną zamknął referat dr hab. Tomasza Wójcika, prof. UW traktujący o Kosmogonii, późnym dramacie Jarosława Iwaszkiewicza.
Prof. dr hab. Gabriela Matuszek-Stec (Uniwersytet Jagielloński): „Gdy wstaniemy z martwych” – epilog dramatyczny Henrika Ibsena
Prof. em. zw. dr hab. Dobrochna Ratajczakowa (UAM w Poznaniu): Gra w Pirandella i gra z Pirandellem w sztuce Mariusza Maszyńskiego „Tak – a nie inaczej”
Prof. dr hab. Włodzimierz Szturc (UJ): „Zawisza Czarny. Fantazya dramatyczna” Kazimierza Przerwy-Tetmajera
Prof. dr hab. Tadeusz Linkner (UG): Jedyny dramat Jerzego Remera
Dr hab. Tomasz Wójcik, prof. UW Późny dramat. „Kosmogonia” Jarosława Iwaszkiewicza (po pół wieku)
Dr Iwona Gosik-Kapelińska (UW) – „Bohater wyśniony, inkarnacja najczystszej, niesplamionej niczym miłości ojczyzny” – czyli o „Wallasie” (Braveheart) Józefa Szujskiego
Prof. dr hab. Tomasz Sobieraj (UAM): Zapomniany sukces debiutanta. „Dramat Kaliny” Zygmunta Kaweckiego
W kolejnej części obrad referenci poruszali się w kręgu dramatów romantycznych, pozytywistycznych oraz pierwszej dekady Młodej Polski. Przypomniano m. in. Wallasa Józefa Szujskiego, Dramat Kaliny Zygmunta Kaweckiego, inscenizację Trefnisia i lutnisty Michała Wołowskiego z 1884 r. i Zagłobę swatem Henryka Sienkiewicza. Pojawiły się także syntetyczne przedstawienia późnej twórczości Zygmunta Krasińskiego oraz Adama Asnyka.
Po południu dr Eliza Kącka (UW) przedstawiła teatralne perypetie Dobrodzieja złodziei Karola Irzykowskiego i Henryka Mohorta oraz publicystyczną obronę podjętą przez twórców w obronie tegoż dzieła, całkowicie przeinaczonego na potrzeby sceny. Kolejne referentki przybliżyły problematykę dramaturgii Stanisława Przybyszewskiego: dr hab. Sabina Brzozowska (UO) przypomniała symbolikę Śniegu, a prof. Hanna Ratuszna (UMK w Toruniu) – Mściciela, ostatnią sztukę autora. Pozostając w kręgu Przybyszewskiego, przeszliśmy następnie do refleksji nad Leninem Wacława Grubińskiego.
Dr Eliza Kącka (UW): Obrona „Dobrodzieja złodziei”. Dramat między sceną a literaturą Moderuje prof. dr hab. Jagoda Hernik-Spalińska (IS PAN).
Dr hab. Sabina Brzozowska prof. UO: Smutek, symbol, symetria. O „Śniegu” Stanisława Przybyszewskiego
prof. dr hab. Hanna Ratuszna (UMK w Toruniu): „Mściciel” – o ostatnim dramacie Stanisława Przybyszewskiego
dr hab. Dorota Fox, dr hab. Grażyna Maroszczuk (UŚ): Dramat w pułapce polityki i ideologii. O „Leninie” Wacława Grubińskiego
Joanna Dobrowolska (UW): Dramat o rewolucji rosyjskiej czy historia upadku rodziny? Dwa warianty „Wassy Żeleznowej” Maksyma Gorkiego
Prof. Jadwiga Zacharska (UwB): Dzieje „Grzechu” Stefana Żeromskiego. Moderuje prof. Sabina Brzozowska
Na zamknięcie pierwszego dnia obrad pojawiły się sztuki: To samo Leopolda Staffa, młodzieńczy naturalistyczny Grzech Stefana Żeromskiego oraz okołorewolucyjna Wassa Żeleznowa Maksima Gorkiego.
Drugi dzień rozpoczęliśmy od wdzięcznego tematu dramaturgii skamandrytów. Dr Joanna Warońska i mgr Martyna Ujma przedstawiły problem gier z rolami społecznymi i tożsamością narodową w sztukach: Dwaj panowie B. Mariana Hemara, Szofer Archibald i Rezerwat Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Złodziej idealny Jarosława Iwaszkiewicza, Lekarz bezdomny i Murzyn warszawski Antoniego Słonimskiego. Dr hab. Dariusz Pachocki (KUL) przybliżył nam z kolei domniemane losy zaginionego rękopisu dramatu Vasilij Buslajev autorstwa Bolesława Leśmiana.
Dr Joanna Warońska (Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie): Kto jest kim, czyli zabawy tożsamością w komediach skamandrytów. Moderuje prof. dr hab. Maria Jolanta Olszewska
Mgr Martyna Ujma (Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie): Antoni Słonimski – dramaturg nieznany? Wokół twórczości dramatycznej autora
Dr hab. Dariusz Pachocki (KUL): „Vasilij Buslajev” – zaginiony dramat Bolesława Leśmiana
Dr Agata Łuksza (UW): Pani prokurator Marii Morozowicz-Szczepkowskiej, czyli o resentymencie w czasach stalinowskich
Dr Karol Samsel (UW): Ewa Pohoska w poszukiwaniu autorskiej teorii groteski okupacyjnej
W przypadku dramaturgii współczesnej naturalnym kontekstem interpretacyjnym stały się związki dramatu z polityką i ideologią. Do ciekawszych referatów z pewnością należały wystąpienia: dra Karola Samsela (UW) o autorskiej teorii groteski okupacyjnej Ewy Pohoskiej oraz dr Agaty Łukszy (UW), która interpretowała dramat Panią prokurator Marii Morozowicz-Szczepkowskiej przy zastosowaniu klucza resentymentu.
Na zamknięcie konferencji pojawiły się m. in. moralitet polityczny Po tamtej stronie świec Stanisława Grochowiaka, Maja Zbigniewa Herberta, niepublikowane dramaty Leopolda Tyrmanda oraz spektakl Postój w pustyni Grupy Chwilowej. Dr Katarzyna Kościewicz (UwB) przedstawiła problem szeroko zakrojonych czystek repertuarowych w teatrach amatorskich w latach 1945-50, pokazując zebranym fotokopie cenzorskiej listy sztuk zakazanych. Cenzorskie uwagi odnośnie dobrze znanych nam sztuk wzbudziły ogólną wesołość zebranych.
Dr hab. Krystyna Latawiec (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie): „Po tamtej stronie świec” Stanisława Grochowiaka jako moralitet polityczny
Dr Katarzyna Kościewicz (UwB): Klasycy w PRL-u. Czystki repertuarowe w teatrze amatorskim (1945-1950)
Marcel Woźniak (UMK): Nieznane dramaty PRL-u. O nieopublikowanych tekstach dramaturgicznych Leopolda Tyrmanda
Weronika Ostrowska (UW): Wielopoziomowe gry w dramacie Zbigniewa Herberta „Maja”
Grzegorz Kondrasiuk (UMCS): „Postój w pustyni” Grupy Chwilowej – lektura podwójna
Na naszej konferencji pojawiło się jeszcze mnóstwo ciekawych referatów o dramaturgii Tadeusza Micińskiego, recepcji Jerzego Żuławskiego, dramacie pisanym w jidysz (Dybuk Szymona An-skiego, Motke złodziej Szaloma Asza), dramacie rosyjskim (Misterium Aleksandra Skriabina, Misterium buffo Władimira Majakowskiego), twórczości i recepcji Stanisława Ignacego Witkiewicza, Emila Zegadłowicza, Andrzeja Rybickiego oraz wiele innych.
A owocem ciekawych i zróżnicowanych tematycznie referatów były żywe, inspirujące, niekiedy niekończące się dyskusje… Poniżej kilka ujęć dla potwierdzenia tych słów.
Dziękujemy raz jeszcze wszystkim referentom i gościom za udział w naszej konferencji. Planujemy wydanie kolejnego tomu studiów o dramacie zapomnianym, czekamy więc z niecierpliwością na teksty.
______________________________________________________________________________________________________
Dla Pracowni Historii Dramatu – Joanna Dobrowolska
Zdjęcia: Joanna Dobrowolska, dr Eliza Kącka, Paweł Stroiński