Pracownia Historii Dramatu dzielnie kontynuuje cykl spotkań w bieżącym roku akademickim. 23 marca w Lublinie już po raz drugi rozmawialiśmy o twórczości francuskiego mistyka Paula Claudela. Przedmiotem naszej lektury było oratorium dramatyczne Joanna d’Arc na stosie (Jeanne d’Arc au bûcher, 1939).
Fresk „Śmierć Joanny d’Arc na stosie” z katedry w Domremy, zdjęcie pochodzi z bloga p. Ewy Polak-Pałkiewicz [http://ewapolak-palkiewicz.pl/]
Pierwsza odsłona czytania Claudela miała miejsce w grudniu. Zainspirowani czasem przedświątecznym, rozmawialiśmy o Zwiastowaniu (I wyd. – 1912) – najbardziej znanej sztuce symbolisty. Tym razem członkowie Pracowni z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz Uniwersytetu Warszawskiego wspólnie podjęli trud intensywnej i szerokokontekstowej lektury krótkiego, lecz bogatego w treści oratorium Joanna d’Arc na stosie. Uczestniczyli w nim badacze i miłośnicy francuskiego mistyka: prof. Wojciech Kaczmarek (KUL), ks. dr hab. Stefan Radziszewski (WSH Radom), prof. Maria Jolanta Olszewska (UW, kierownik Pracowni), dr Agnieszka Skórzewska-Skowron (UW), dr hab. Anna Podstawka (KUL), ks. dr Grzegorz Głąb (KUL) i Joanna Dobrowolska (UW). Spotkanie miało miejsce w Instytucie Filologii Polskiej KUL-u. W programie przewidziano wykłady, czytanie dramatu i panel dyskusyjny.
Po krótkim wstępie i przywitaniu gości przez prof. Olszewską spotkanie rozpoczął ks. dr hab. Stefan Radziszewski krótkim wykładem pt. „W ciemnościach wiary”. Teleologia „Joanny d’Arc na stosie” Paula Claudela. Prelegent na przykładzie tekstów współczesnej popkultury chciał pokazać zebranym, jak żywa – mimo upływu stuleci – pozostaje wciąż legenda Joanny d’Arc, Dziewicy Orleańskiej. Ks. dr hab. Radziszewski próbował dociec celowości podjęcia przez Claudela próby kolejnej reinterpretacji tematu historycznego, który w latach 30. XX wieku był przecież powszechnie znany i wielokrotnie już dyskutowany. Prelegent podkreślał fundamentalne znaczenie oratorium jako scenicznego starcia dwóch królestw: niebieskiego i ziemskiego. Wskazał na liczne tropy i cytaty biblijne, stanowiące integralne tworzywo języka dramaturgii Claudela. W Joannie d’Arc na stosie oprócz tytułowej historycznej bohaterki pojawiają się m.in. postaci świętych męczennic Katarzyny Aleksandryjskiej i Małgorzaty z Antiochii. Ponadto aluzje do Ewangelii św. Jana, Księgi Rodzaju, Księgi Ezechiela, Księgi Daniela, Apokalipsy, psalmów 51 i 130 (De profundis clamavi ad Te, Domine), 1 Listu do Koryntian, Pieśni nad Pieśniami… Najbardziej znaczącym jest cytat z Ewangelii Jana, trzykrotnie powtórzony w zakończeniu dramatu: „Nikt nie ma większej miłości, niż gdy oddaje życie za przyjaciół swoich” (J 15,13). W „katalogu tematów pominiętych” zostały wypunktowane także zagadnienia kultu maryjnego, chrześcijańskiego martyrologium, średniowiecznych misteriów oraz dokumentacji procesu i rehabilitacji Joanny d’Arc.
Kolejnym wykładem uraczył zebranych prof. Wojciech Kaczmarek – wybitny znawca twórczości Claudela i dramaturgii religijnej; członek La Société Internationale d’Histoire Comparée du Théâtre de L’Opéra et du Ballet w Paryżu; autora m.in. rozprawy Złamane pieczęcie Księgi. Inspiracje biblijne w dramaturgii Młodej Polski. Prof. Kaczmarek w ramach wstępu podjął zagadnienie muzyczności nierozerwalnie związanej z Claudelowską wizją teatru. Pomysł napisania dramatu o Joannie d’Arc podsunął mistykowi kompozytor Arthur Honegger, autor muzyki do tekstu. Sam Claudel z początku odnosił się do tej idei niechętnie. Nie jest to jedyny przykład dialogu twórczości Claudela i tworzywa muzycznego – chociażby do Księgi Krzysztofa Kolumba z 1927 r. muzykę napisał Darius Milhaud. Sam Claudel jest autorem studium Dramat i muzyka; można go właściwie uznać za twórcę alternatywnej dla kultury początków XX w., antywagnerowskiej wizji dramatu muzycznego. Głównym tematem wykładu prof. Kaczmarka były jednak polskie inscenizacje Joanny d’Arc (po kliknięciu w niebieskie hiperłącze można o nich przeczytać w Encyklopedii Teatru Polskiego). Znawca Claudela mówił także o figurze stosu – dla Joanny będącego tym, czym krzyż dla Chrystusa.
Kolejnym punktem spotkania było czytanie dramatu w wykonaniu aktorów teatru ITP oraz studentów specjalizacji teatrologicznej w reżyserii ks. dra Mariusza Lacha sdb. Interpretatorzy Joanny d’Arc zaprezentowali scenę czwartą (Joanna wydana bestiom), szóstą (Królowie, czyli wynalazek gry w karty) oraz ostatnią, jedenastą (Joanna d’Arc w płomieniach).
Po krótkiej przerwie wysłuchaliśmy finału oratorium Honeggera skomponowanego do tekstu Claudela. Następnie rozpoczęliśmy panel dyskusyjny: Teatr religijny dzisiaj – perspektywy, kierunki rozwoju, próby nowych rozwiązań. Rozmawialiśmy jednak nie tylko o sposobie istnienia teatru i dramatu sakralnego we współczesnej rzeczywistości. Zastanawialiśmy się również nad wątkami egzystencjalnymi w tekstach Claudela, jego metodą dramatopisarską, doświadczeniem autobiograficznym obecnym w jego utworach oraz nad relacją twórca-dzieło.
A Joanny d’Arc na stosie Arthura Honeggera można posłuchać w ramach wolnego streamingu w serwisie Spotify lub na YouTubie, chociażby pod tym linkiem. Zachęcamy, muzyka to bowiem niezwykła i na wskroś liryczna.
Niezmiennie zapraszamy wszystkich zainteresowanych na kolejne organizowane przez nas spotkania, seminaria, dyskusje. Już wkrótce widzimy się na konferencji o dramatach zapomnianych (3-4 kwietnia) oraz na Witkacym w natarciu! na Instytut Teatralny (5-6 kwietnia).
___________________________________________________________________________________________________
Dla Pracowni Historii Dramatu – Joanna Dobrowolska